Najciekawszy w Wysocicach jest portal wejściowy od południa. Jest małym arcydziełem, zapierającym dech w piersiach. Wspaniale oddaje romańską estetykę - dostojną i skromną zarazem. To wąskie wejście o trójlistnej archiwolcie. W tympanonie znajduje się wielofigurowa płaskorzeźba (pierwotnie polichromowana) ze zmartwychwstałym Chrystusem w centrum, depczącym potwory o rybich ogonach. Po prawej stronie rozpoznajemy scenę narodzin Jezusa.
Wiele zmieniło się odkąd pisaliśmy ten krótki opis tynieckiego opactwa. Dzisiaj, w pięknie odremontowanej tzw. "Wielkiej ruinie" podziwiać możemy słynne bliźniacze kapitele, które pozostały po nigdy niedokończonych romańskich krużgankach. Każdy jest inny, każdy misternie zdobiony, niczym te z krużganków w Bambergu. Za symboliczną opłatą zwiedzić można z przewodnikiem wystawę i krużganki, a na "do widzenia" zaopatrzyć się w smakowite benedyktyńskie specjały w miejscowym sklepiku.
Kościół św. Jana Chrzciciela zbudowano z jasnych ciosów piaskowca, od których kolorystycznie odcina się ceglane prezbiterium. Świątynia ta stanowi unikalny przykład założenia dwuchórowego (podobny, a nawet zadziwiająco bardzo podobny kształt miał pierwszy kościół w Jędrzejowie). Układ taki był najprawdopodobniej redukcją rozbudowanego schematu bazyliki dwóchórowej (bardzo możliwe, że był to schemat romańskiej bazyliki na Wawelu) i poza Polską nie funkcjonuje. Do dziś zachowała się tylko apsyda zachodnia, a pozostałości apsydy wschodniej ukryte są pod posadzką gotyckiego prezbiterium.
Kościół ten zbudowany był z kostki kamiennej z elementami ciosów (portal). Pierwotny (przed?)romański kształt budowli obrósł przez wieki przeróżnymi dobudówkami. Tysiąc lat temu była to prosta, jednonawowa budowla zamknięta niewielkim, również prostokątnym prezbiterium (nie apsydą!), najprawdopodobniej kryta stropem. Dzisiaj przekryta jest kopułą, a jej szczyty zostały znacznie podniesione. Wśród ogólnego pomieszania stylów rozpoznać można bez trudu romańskie rozglifione okienka (przepiękne, klasyczne okienko we wschodniej ścianie prezbiterium) oraz portal.
Z całej świątyni zachowało się prezbiterium. Daje się tutaj rozpoznać mur z kostki kamiennej uzupełnianej ciosami, na ścianie wschodniej szczególnie dobrze widać podniesienie szczytów. Reszta kościoła nosi ślady różnych stylów - od gotyku po barok - i trudno doszukać się w nim elementów romańskich. Wewnątrz - to samo. Korpus kościoła tworzy dziwaczne połączenie gotyckich okien i barokowego wystroju. Jeśli dodamy do tego kontrast, jaki wnosi widok romańskiego prezbiterium - otrzymamy mieszankę wybuchową. Prezbiterium nie zachowało oryginalnego sklepienia, ponadto w arkady (w przypadku ściany południowej - ślepe arkady) między przestrzenią chóru a kaplicami wstawiono barokowe rzeźby, ale i tak sprawia niezwykłe wrażenie.
Zachował się tu romański kamienny portal, którego ponad połowa wysokości znajduje się poniżej poziomu posadzki. Jego ościeża pozbawione są jednej pary kolumn i dwóch archiwolt. Jak donosi prof. Świechowski, pod podłogą kruchty zachowały się dolne partie kolumienek z bazami. Portal jest zapewne nieco nowszy od ceglanego kościoła. Powstał zapewne około 1250 roku (ma wczesnogotyckie głowice).
Kościół zbudowany jest z cegły z elementami kamienia (co daje bardzo ciekawe efekty kolorystyczne), posiada wąskie, podłużne okna, charakterystyczne dla okresu przejściowego od romanizmu do gotyku (gotyckie okna są większe - szersze i ozdobione maswerkami). Generalnie dominują tu ostre łuki (ale dosyć przysadziste), chociaż nie brakuje też łuków półkolistych. Kościół zdobi fryz z przenikających się arkadek. Fasada została przebudowana w okresie baroku. Klasztor jest otoczony pięknym parkiem, doskonale nadającym się na spacery.
Jest to monumentalna budowla obronna (mury grubości 1,6 m!), trzynawowa, dwuwieżowa. Przęsło bazylikowe poprzedzone jest transeptem. Między wieżami zachodnimi znajduje się empora (być może były tu też empory boczne?), prezbiterium klasycznie zamknięte jest apsydą od zewnątrz dekorowaną lizenami. O obronności tego kościoła świadczą - obok masywnych murów - niewielkie, umieszczone wysoko okna. Zachował się również fryz arkadkowy, biforia w wieżach oraz triforium na ścianie zachodniej.
Kościółek murowany jest z ciosów piaskowca (lico odświeżone jest dziś niedawną konserwacją), z prosto zamkniętym prezbiterium. Zachował się do dziś praktycznie w całości, nie licząc - rzecz jasna - zachodniej ściany, wyburzonej przez barokowych innowatorów. Ciosy ozdabiane były ukośnymi nacięciami, zachowały się też na nich znaki kamieniarskie - gmerki. Na wschodniej ścianie prezbiterium zachowało się półkoliste okienko, obramowane trójlistnie.
Album Romański
