Styl joński to jeden z trzech kluczowych porządków architektonicznych starożytnej Grecji, obok doryckiego i korynckiego. Wyróżnia się elegancją oraz subtelnością, które nadają mu unikalny charakter.
- smukłe kolumny o harmonijnych proporcjach,
- bogate zdobienia,
- kapitele ozdobione wolutami przypominającymi kształtem baranie rogi.
Lekkość formy i delikatna estetyka sprawiają, że styl ten wyraźnie kontrastuje z bardziej surowym doryckim podejściem do architektury. Był powszechnie wykorzystywany w budowlach sakralnych oraz publicznych, co świadczy o jego istotnym znaczeniu w rozwiniętej kulturze starożytnej Grecji.
Historia i pochodzenie stylu jońskiego
Styl joński ma swoje korzenie w Azji Mniejszej i powstał na przełomie VII i VI wieku p.n.e. Jego formowanie było silnie powiązane z wpływami kultur wschodnich, co odzwierciedla się w finezyjnych zdobieniach oraz subtelnej estetyce. Szczególną popularność zyskał od IV wieku p.n.e., stając się jednym z głównych nurtów okresu hellenistycznego.
Nie ograniczał się jednak wyłącznie do Grecji – przeniknął również do Italii i na Sycylię, gdzie stał się istotnym elementem tamtejszej architektury. Rozprzestrzenienie stylu jońskiego podkreśla jego znaczenie dla rozwoju starożytnej sztuki i budownictwa.
Charakterystyczne dla tego stylu było harmonijne połączenie wdzięku z praktycznością, co sprawia, że do dziś uchodzi za symbol osiągnięć kultury greckiej.
Charakterystyczne cechy stylu jońskiego
Styl joński wyróżnia się smukłymi proporcjami, które nadają budowlom subtelną elegancję i wrażenie lekkości. Charakterystyczne dla niego są bogate zdobienia, widoczne m.in. w kanelurach – 24 pionowych żłobieniach na trzonie kolumny – oraz w głowicach ozdobionych wolutami przypominającymi baranie rogi. Często uważa się go za bardziej kobiecy w porównaniu do cięższego, monumentalnego stylu doryckiego.
Kolumny tego stylu opierają się na bazach dostępnych w dwóch wariantach:
- attyckim, składającym się z trzech części,
- małoazjatyckim o bardziej złożonej konstrukcji.
Dzięki harmonijnemu połączeniu subtelnej formy z wyszukanymi ornamentami styl joński znakomicie łączy walory estetyczne z funkcjonalnością.
Elementy architektoniczne stylu jońskiego
Architektura w stylu jońskim wyróżnia się na tle innych porządków starożytnej Grecji swoją unikalną estetyką i detalami. Świątynie utrzymane w tej stylistyce opierają się na trzystopniowej krepidomie, która stanowi solidny fundament całej konstrukcji. Kolumny tego stylu posiadają bazy – najczęściej spotykane są wersje attyckie z trzema sekcjami lub bardziej skomplikowane małoazjatyckie.
Belkowanie, będące istotnym elementem konstrukcyjnym i dekoracyjnym, składa się z:
- architrawu,
- fryzu,
- gzymsu wieńczącego.
Architraw pełni głównie funkcję nośną i cechuje go prostota formy. Fryz z kolei dodaje budowli charakteru dzięki bogatym dekoracjom – często przedstawia sceny mitologiczne wyryte w reliefach, szczególnie w odmianie attyckiej. Gzyms wieńczy belkowanie, nadając całości elegancji i spójności.
Charakterystycznym elementem są smukłe kolumny zwieńczone misternie zdobionymi głowicami ozdobionymi wolutami przypominającymi baranie rogi. Trzony kolumn posiadają 24 pionowe żłobienia (kanelury), które podkreślają ich lekkość oraz harmonię formy. Styl joński doskonale łączy walory estetyczne z praktycznymi rozwiązaniami, co sprawia, że jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych osiągnięć antycznej architektury greckiej.
Kolumny jońskie i ich dekoracyjne detale
Kolumny w stylu jońskim charakteryzują się smukłą sylwetką i harmonijnymi proporcjami. Ich wysokość zazwyczaj jest sześć razy większa od średnicy podstawy, co nadaje im lekkości. Trzony tych kolumn mogą być gładkie lub ozdobione pionowymi żłobieniami, zwanymi kanelurami, które dodatkowo podkreślają ich elegancję.
Kapitele jońskie przyciągają uwagę spiralnymi wolutami – zdobieniami przypominającymi baranie rogi. Te detale dodają całemu stylowi wyrafinowanego charakteru. Do budowy kolumn najczęściej używano białego marmuru, który jeszcze bardziej uwydatniał ich estetyczne walory.
Styl joński był chętnie wykorzystywany zarówno w świątyniach, jak i budowlach publicznych. Dzięki subtelnym dekoracjom oraz precyzyjnemu wykonaniu kolumny te stały się ikoną starożytnej architektury greckiej i symbolem jej wyjątkowych osiągnięć.
Głowica jońska i jej forma woluty
Głowica jońska to jeden z najbardziej rozpoznawalnych elementów architektury tego stylu. Jej znakiem rozpoznawczym są spiralne woluty, przypominające baranie rogi, które dodają kolumnom wyjątkowej elegancji i finezji. To właśnie dzięki nim styl ten stał się symbolem subtelności w sztuce budowlanej. Często uzupełnia się je ornamentami inspirowanymi motywami roślinnymi, co jeszcze bardziej podkreśla ich dekoracyjny charakter.
Woluty nie tylko zachwycają estetyką, ale również doskonale współgrają z pozostałymi częściami kolumny, tworząc harmonijną kompozycję. Dokładność wykonania detali oraz idealne proporcje głowicy uwypuklają smukłość i lekkość całej konstrukcji w stylu jońskim. Tego rodzaju głowice były chętnie wykorzystywane zarówno w greckich świątyniach, jak i innych budynkach publicznych starożytnej Grecji, stanowiąc istotny element ówczesnej architektury.
Belkowanie i fryz w stylu jońskim
Belkowanie w stylu jońskim składa się z trzech podstawowych części: architrawu, fryzu oraz gzymsu wieńczącego. Architraw, będący elementem nośnym, cechuje się prostotą formy, która świetnie kontrastuje z bogatymi zdobieniami fryzu. Z kolei fryz w wersji attyckiej wyróżnia się dzięki reliefom ukazującym sceny mitologiczne albo historyczne, nadając całej budowli narracyjny wymiar. Całość zamyka gzyms, który nie tylko dopełnia konstrukcję, ale również dodaje jej wyrafinowanego charakteru.
Szczególną rolę dekoracyjną pełni właśnie fryz. Dzięki precyzyjnie wykonanym reliefom podkreślano lekkość i finezję stylu jońskiego. Te misternie rzeźbione zdobienia nie tylko stanowiły ozdobę budynków, lecz także opowiadały historie o bogach czy ważnych wydarzeniach z przeszłości, co świadczy o niezwykłych umiejętnościach starożytnych artystów.
Cała konstrukcja belkowania to doskonały przykład harmonijnego połączenia funkcji praktycznej z estetyką właściwą dla porządku jońskiego. Prosty architraw zestawiony z kunsztownie zdobionym fryzem i eleganckim gzymsem podkreśla subtelność oraz wyjątkowość tego stylu architektonicznego.
Różnice między porządkiem jońskim, doryckim i korynckim
Różnice między stylami jońskim, doryckim i korynckim można dostrzec przede wszystkim w proporcjach kolumn, zdobieniach oraz ogólnym wyrazie estetycznym.
- porządek dorycki wyróżnia się solidnością i prostotą formy,
- kolumny w tym stylu nie mają baz, a ich kapitele są skromnie zaprojektowane, co nadaje konstrukcji surowy charakter,
- jest to najstarszy z greckich porządków architektonicznych, znany ze swojej powagi i oszczędności w dekoracjach.
Styl joński natomiast charakteryzuje większa finezja oraz ozdobność.
- kolumny są smuklejsze i wyposażone w bazy – często trójczłonowe (np. wersja attycka),
- głowice zdobią charakterystyczne woluty przypominające baranie rogi,
- belkowanie tego stylu również jest bardziej wyszukane, z fryzami pełnymi bogatych ornamentów.
Porządek koryncki to kwintesencja dekoracyjności spośród tych trzech stylów.
- jego najbardziej rozpoznawalnym elementem są kapitele zdobione motywami roślinnymi – liśćmi akantu,
- kolumny zachowują smukłość charakterystyczną dla stylu jońskiego,
- głowice odznaczają się jeszcze większym kunsztem detali.
Świątynie wznoszone w stylu jońskim
Świątynie w stylu jońskim zachwycają elegancją i bogatymi zdobieniami, które doskonale oddają ducha tej architektury. Przykładem mogą być Świątynia Ateny Nike czy Erechtejon na ateńskim Akropolu, gdzie smukłe kolumny z głowicami ozdobionymi charakterystycznymi wolutami oraz misternie wykonane fryzy odzwierciedlają istotę tego stylu. Uzupełnieniem ich wyrafinowanej formy często był dwuspadowy dach zwieńczony tympanonem.
Jednym z najbardziej znanych dzieł tego nurtu jest Świątynia Artemidy w Efezie, wpisana na listę siedmiu cudów świata starożytnego. Jej imponujące rozmiary oraz precyzyjne detale wyrzeźbione w białym marmurze robiły niezwykłe wrażenie. Równie fascynujący Herajon na wyspie Samos ukazuje, jak styl joński wpłynął na sakralną architekturę Grecji – idealne proporcje i harmonia tej budowli są tego najlepszym dowodem.
Owe świątynie nie ograniczały się jedynie do funkcji religijnych; były także manifestacją greckiej kultury oraz osiągnięć technicznych i artystycznych tamtego okresu. Ich kunsztowna forma stanowiła inspirację dla późniejszych epok, a dziś pozostają one uznawane za klejnoty antycznej sztuki architektonicznej.
Najważniejsze przykłady budowli w stylu jońskim
Świątynia Ateny Apteros na ateńskim Akropolu jest znakomitym przykładem architektury w stylu jońskim. Charakteryzuje się smukłymi kolumnami oraz subtelnym, misternie wykonanym belkowaniem. Na tym samym wzgórzu znajduje się również Erechtejon, którego najbardziej rozpoznawalnym elementem jest ganek kor – miejsce, gdzie kariatydy zastępują tradycyjne kolumny i pełnią rolę podpór.
Na wyspie Samos można znaleźć świątynię poświęconą bogini Herze. Jej proporcje i zdobienia doskonale oddają klasyczne cechy tego stylu architektonicznego. Natomiast ołtarz pergamoński wyróżnia się precyzyjnie wykonanymi reliefami ilustrującymi sceny z Gigantomachii, będąc świadectwem kunsztu artystów epoki hellenistycznej.
Te wyjątkowe budowle są doskonałym przykładem zastosowania elementów charakterystycznych dla stylu jońskiego zarówno w starożytnej Grecji, jak i w Azji Mniejszej.
